Tenkid Âdâbı ve Hakka Hürmet

Tenkid Âdâbı ve Hakka Hürmet

Soru: Hemen her meselede daha iyiyi ve güzeli yakalamanın önemli bir vesilesi sayılan “tenkid”in müsbet ve faydalı olması hangi hususlara bağlıdır? Âdâb açısından, tenkid eden ve edilen kimselerin gözetmeleri gereken hususlar nelerdir?



-Aslında, bir kimsenin ya da bir şeyin iyi veya kötü taraflarını, menfi veya müsbet yanlarını bulup meydana çıkarmak ve ortada olanla olması gereken arasında mukayese yapmak demek olan “tenkid”, ideale yürümede bir yoldur. Müsbet manada tenkid etmek ve tenkide açık olmak ilmî esaslardan birisidir. (00.36)


-Şu’be b. Haccac hazretleri, hadis ilmindeki sened tenkidinin dahi maksadını aşarsa gıybet olabileceğini işaret sadedinde, “Gel, Allah yolunda biraz gıybet edelim!” diyor; bu latif nükteyle, ilmî bir meselenin müzakeresinde de -ricalle alâkalı konuşurken- çok hassas olunması gerektiğini ima ediyor. Keza, seleflerimiz, Rasûl-ü Ekrem (sallallahu aleyhi ve sellem) Efendimiz’in hatırını öne çıkararak, hadislerin doğru nakledilmesi için tenkid sistemi geliştirmişlerdir; fakat, birini tenkid edecekleri zaman çok insaflı davranmışlardır. (02.38)


-Günümüzde, televizyonlarda yapılan tartışmalar tenkid âdâbını ve müzakere usulünü mahvettiler; neslimizin ağzını, gözünü ve konuşma üslubunu bozdular. (07.30)


-Şöhret, istikbal endişesi, ikbal düşüncesi ve ideolojiden kaynaklanan önyargılar bakarken körlük hasıl eden hastalıklardır. Bu hastalıklardan birine mübtela olanlar meseleleri doğru değerlendiremez ve hakka hürmet faziletine eremezler. (08.18)


-Akıl tutukluğuna ve körlüğe sebebiyet veren hususlardan birisi de mantık ve hakperestliğin emrine girmeyen kuvvettir. (12.33)


-Tenkidi sunuş esprisi çok insanî olmalı.. gayet yumuşak ve yapıcı bir tavır takınılmalı… Münekkid, hakperestlikten asla ayrılmamalı; hakkın hatırını her şeyden âlî tutmalı… (14.47)


-Aslında, herkesin bir kardeşi olmalı ve herkes birbirine eksiklerini, kusurlarını usulüne uygunca ama rahatlıkla söyleyebilmeli. (19.15)


-Hazreti Ömer’in hutbesi.. onun sözlerini tashih eden yaşlı kadın.. ve hak söz konusu olduğunda anında yerinde durmasını bilen Halife’nin kendini kınaması… (19.50)


-Bir kardeşlik anlaşmasına dair hatıralar… (23.33)


-Bir tenkidi kimin yaptığı da çok önemlidir. Damara dokundurmayacak ve muhatabını rencide etmeyecek kimseler konuşmalı; diğerleri ise, şahıslarına karşı tepkiden dolayı kıymetli fikirlerinin de heder olmaması için sözü onlara bırakmalıdırlar.. işte, bu da bir hakperestliktir. (27.11)


-Hatırı sayılan ve sözleri yara yapmayan bir kimse gördüğü eksik ve hataları da üslubunca söylemelidir. Fakat, bunu yaparken, kalblerin tepki göstermesine meydan vermemelidir. Eğer doğrudan söyleyemeyecekse bir topluluk içinde ortaya konuşmalı ve herkesin kendi payını almasına çalışmalıdır. (28.44)


-Nur’un ilk kahramanlarından birinin örnek kulluğuna ve hazm-ı nefsine dair çok güzel bir hatıra… (30.40)